Hội quán của nông dân: mô hình liên kết sản xuất sáng tạo cần nhân rộng

Hội quán ở Đồng Tháp là một hình thức liên kết tự nguyện của những người nông dân nhằm chia sẻ những “chuyện làng, chuyện xóm” và hỗ trợ nhau trong sản xuất, kinh doanh. Dù mới bước đầu thành lập nhưng mô hình này đã tỏ rõ sức cố kết và lan tỏa trong cộng đồng.

“Hội quán” là mô hình quy tụ nông dân cùng chia sẻ kinh nghiệm, phương án sản xuất nông nghiệp gắn với nhu cầu thị trường tiêu thụ, phương thức làm ăn giỏi... Hội quán xuất hiện ở Đồng Tháp và cũng là địa phương đầu tiên ở đồng bằng Sông Cửu Long có mô hình này. Từ hội quán đầu tiên thành lập ở xã An Nhơn, huyện Châu Thành vào tháng 6/2016, đến nay toàn tỉnh Đồng Tháp đã có 27 hội quán với khoảng 1.000 thành viên tham gia.

Lễ ra mắt Thuận Tân hội quán, xã Tân Thuận Tây, TP. Cao Lãnh, Đồng Tháp.

Hầu hết các hội quán tập hợp những nông dân cùng sản xuất chung một ngành nghề như lúa, xoài, chanh, cam, quýt, hoa kiểng, nuôi lươn,… Các hội quán hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, không có một tổ chức chính trị nào điều hành, các thành viên tự bầu chọn ra một chủ nhiệm hội quán, tự tổ chức các buổi hội họp thường kỳ để hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm làm ăn, gắn kết quan hệ làng xóm. Qua hội quán, các nhà khoa học, chuyên gia về nông nghiệp trao đổi với nông dân về những kỹ thuật sản xuất mới, cách kinh doanh hiệu quả, nâng cao chất lượng, liên kết với các doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm.

Với mô hình hội quán, Bí thư Tỉnh ủy Đồng Tháp Lê Minh Hoan cho biết, bà con nông dân có thể cùng nhau hợp tác, giúp nhau phát triển. Thông qua hội quán, lãnh đạo tỉnh, các nhà chuyên môn, các doanh nghiệp đều có thể đến sinh hoạt cùng bà con.  

Chính quyền các cấp không can thiệp vào hoạt động của các hội quán này mà chỉ hỗ trợ ban đầu bằng việc tặng một số tài sản cố định như laptop, máy chiếu, màn chiếu. Cơ cấu tổ chức của hội quán không hề “rườm rà”, nhất định phải có ban chấp hành mà chỉ có một người đứng đầu làm đầu mối thông tin giữa các thành viên trong hội quán. Không gian hội họp vào mỗi tuần, mỗi tháng của các hội quán cũng chỉ là mái hiên của một thành viên có căn nhà rộng rãi, sân một ngôi miếu trong ấp chứ không phải là những hội trường trang nghiêm, long trọng.

Có lẽ chính nhờ cách thức tổ chức rất đơn giản mà các chủ đề của hội quán lại có ý nghĩa thiết thực với đời sống và sản xuất người nông dân nơi đây. “Cứ mỗi cuối tuần và ngày 28 âm lịch hằng tháng, các thành viên trong hội quán chúng tôi lại cùng ngồi bàn chuyện làng, chuyện xóm, chuyện làm ăn. Chúng tôi là người làm xoài nên chủ yếu bàn chuyện trái xoài như cách bao trái xoài, ghi chép theo quy trình Vietgap rồi cùng liên kết lại để bán xoài cho các doanh nghiệp lớn ra sao”, ông Võ Việt Hưng kể. Phạm vi trao đổi trong hội quán không chỉ thuần túy mang tính nghề nghiệp, mà cao hơn nữa, đó là những sẻ chia về tình làng nghĩa xóm. 

Ông Lê Minh Hoan, bí thư Tỉnh ủy tỉnh Đồng Tháp giải thích vấn đề hợp tác trong sản xuất trước các thành viên Thuận Tân hội quán

Trong mối liên hệ với chính quyền, mô hình hội quán giúp người nông dân xóa bớt dần cảm giác về khoảng cách “xa vời vợi” mỗi khi phải trình bày các “kiến nghị”. Đã từ lâu, trong tâm thức nhiều người dân, nền hành chính vốn được vận hành bằng các mệnh lệnh một chiều, lập kế hoạch từ trên xuống. Nhưng đến nay, các hội quán hoàn toàn có thể gửi thư trực tiếp cho bí thư tỉnh ủy hoặc đại diện chính quyền địa phương. “Tôi nói với các hội quán là bà con tập hợp lại vào hội quán rồi tạo ra một email chung, có việc gì mail cái rụp cho ông Bí thư, Chủ tịch, giám đốc Sở là có khi hôm sau được giải quyết rồi. Nhiều buổi tối trước khi đi ngủ tôi còn nhận được email của các hội quán gửi kể về tình hình làm ăn của họ, thấy gần gũi, ấm cúng vô cùng”, ông Lê Minh Hoan chia sẻ.

Hội quán không chỉ là kênh trao đổi, chia sẻ giữa những người nông dân với nhau hay giữa người dân với chính quyền, mà còn là kênh liên kết giữa người nông dân với doanh nghiệp thu mua nông sản. Thúc đẩy liên kết giữa những người nông dân chính là một trong những vấn đề cốt lõi của tái cơ cấu nông nghiệp tại Đồng Tháp, bởi vì chưa giải xong bài toán hợp tác giữa những người nông dân với nhau thì giải bài toán liên kết giữa người nông dân và doanh nghiệp là “vô vọng”. Chỉ khi các hộ nông dân tìm được tiếng nói chung thì họ mới không bị xé lẻ, thao túng bởi thương lái, đồng thời họ có thể đảm bảo được vùng nguyên liệu lớn hơn cho các doanh nghiệp. Độ “phủ rộng” của mối liên kết nông dân – doanh nghiệp của hội quán có thể lớn hơn so với phạm vi của hợp tác xã (HTX).

Ví dụ, hội quán xoài Minh Tân có một nửa số thành viên là xã viên HTX xoài, do đó, tổng diện tích vùng nguyên liệu xoài mà công ty thu mua nông sản tiếp cận được thông qua hội quán còn rộng lớn hơn diện tích của các HTX. “Vừa qua, hội quán cũng mời công ty TNHH Long Uyên tới bàn về việc thu mua xoài cho các thành viên trong hội quán đã sản xuất theo quy trình Vietgap”, ông Hưng cho biết.

Theo đó, mô hình này có thể hỗ trợ, bổ khuyết cho nhiều HTX hiện chưa thực sự trở thành một kênh liên kết hiệu quả. Ngay tại một số địa phương của Đồng Tháp như huyện Tam Nông, “trong tổng số 33 HTX nông nghiệp cũng chỉ có 5 HTX hoạt động mạnh, số còn lại hoạt động cầm chừng”, theo ông Nguyễn Hữu Nghĩa, Phó chủ tịch huyện Tam Nông. Trên phạm vi cả nước, số lượng các hợp tác xã đang giảm đi rõ rệt, có tới 85% trong số 9.200 HTX được thống kê vào năm 2012 đóng góp không đáng kể cho xuất khẩu sản phẩm nông sản.

Như vậy, thực tiễn bước đầu hoạt động của các hội quán ở Đồng Tháp cho thấy, một mô hình liên kết tự nguyện, không biên chế, không ngân sách đã bắt đầu có hiệu quả. Đặc biệt, trong bối cảnh nhiều tổ chức quần chúng công đang rơi vào tình trạng hành chính hóa, có biên chế cồng kềnh, hệ thống tổ chức thiếu linh hoạt, không còn thực sự thu hút được người dân2 thì không gian của các hội quán phần nào có thể khỏa lấp được khoảng trống về nhu cầu liên kết, chia sẻ thông tin của người nông dân. Tuy nhiên, để mô hình này thực sự phát triển bền vững theo đúng nghĩa là một tổ chức xã hội của người dân, thì cách tiếp cận “từ dưới lên” rất cần được duy trì xuyên suốt, tức là chính quyền khuyến khích người dân tự thành lập các hội quán, sau đó chỉ là “cầu nối” để các hội quán tiếp xúc với doanh nghiệp và các chuyên gia tư vấn về kỹ thuật và quản trị sản xuất hoặc phát triển cộng đồng chứ không “nghĩ thay”, “làm thay” hay “chỉ đạo” hoạt động của các hội quán.

Tháng 12/2018, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã tới thăm hỏi, nói chuyện với các thành viên hội quán Thuận Tân, Tân Quê (xã Tân Thuận Tây, Thành phố Cao Lãnh), nơi nổi tiếng với các đặc sản xoài, nhãn. Đây còn là mô hình đang làm thay đổi cách nghĩ, cách làm của người nông dân.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tới thăm Hội quán Thuận Tân, Tân Quê

Phát biểu trước hơn 100 hội viên của hai hội quán, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc bày tỏ vui mừng được chứng kiến một hình thức sinh hoạt mới của người nông dân đồng bằng Sông Cửu Long. Qua hội quán, không chỉ giúp bà con trao đổi về sản xuất, kỹ thuật mà cả về vấn đề an sinh xã hội, an ninh trật tự, qua đó tình làng nghĩa xóm gắn bó hơn.

Đánh giá cao kết quả bước đầu của mô hình hội quán, Thủ tướng kỳ vọng thời gian tới, các tổ chức này hoạt động tốt hơn, giúp nhau phát triển sản xuất với các kinh nghiệm cụ thể như nâng cao năng suất, chất lượng những quả có thế mạnh như xoài, nhãn tại địa bàn; chia sẻ kinh nghiệm chế biến sản phẩm tốt hơn; vấn đề canh tác, chế biến đảm bảo an toàn thực phẩm cho người tiêu dùng; bàn nhau về vấn đề xây dựng thương hiệu sản phẩm.

Với chính quyền địa phương, Thủ tướng đề nghị hỗ trợ bà con phát triển sản xuất, nâng cao chất lượng đời sống, giữ vững an ninh trật tự, phát triển thương hiệu nông sản, từ đó, xây dựng cộng đồng dân cư vững mạnh, văn hóa.

Cho rằng đây là mô hình mới, Thủ tướng chúc mô hình hội quán của Đồng Tháp thành công hơn nữa, đồng thời đề nghị lãnh đạo địa phương nghiên cứu mô hình hợp tác xã kiểu mới để thu hút bà con tham gia, qua đó hỗ trợ cho bà con phát triển sản xuất, kinh doanh và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Thanh Tuyền 

(Nguồn: tổng hợp từ vov.vn và tiasang.com.vn)