Ngành công nghiệp Sản xuất hoa ở Kenya

Kenya là một đất nước nằm ở miền đông Châu Phi có diện tích 582.650km², dân số khoảng 49 triệu người. Đất nước này hấp dẫn bởi thiên nhiên nhiên hoang dã và sự pha trộn của văn hóa Châu Phi, Ả Rập, Ấn Độ…

Mặc dù Kenya nằm trên đường xích đạo nhưng sự khác biệt đáng kể về độ cao cho phép nước này có điều kiện khí hậu đa dạng. Vùng ven biển chịu ảnh hưởng khí hậu xích đạo nóng ẩm; vùng nội địa phía Bắc khí hậu nóng và khô; vùng núi và cao nguyên phía Tây khí hậu tương đối mát mẻ, lượng mưa lớn hơn. Đặc biệt nơi có độ cao trên 1500 mét có khí hậu ôn đới chiếm ưu thế với nhiệt độ ban ngày là từ 22°C - 30°C và ban đêm từ 6°C - 12°, đồng thời ở vùng này có hai mùa mưa riêng biệt - "mùa mưa dài" từ tháng 3 đến tháng 6 và "mùa mưa ngắn" trong tháng 9 và tháng 10. Mùa mưa được giới hạn trong 60-80 ngày vì vậy thời gian còn lại trong năm được chiếu sáng liên tục nên rất lý tưởng cho việc trồng hoa chất lượng cao quanh năm mà không cần đến điều kiện nhà kính.

Nền kinh tế Kenya chủ yếu phụ thuộc vào lĩnh vực nông nghiệp, trong đó ngành trồng trọt là một trong những nguồn thu ngoại tệ hàng đầu của đất nước này, mỗi năm tạo ra khoảng 1 tỷ đô la Mỹ. Sản xuất hoa ở Kenya (chủ yếu là hoa cắt cành) là lĩnh vực phát triển nhất và chiếm khoảng 40% tổng lượng xuất khẩu của ngành trồng trọt. Trong năm 1988, đã có sự tăng trưởng về khối lượng và giá trị hoa cắt cành từ 10.946 tấn vào năm 1988 so với 86.480 tấn năm 2006, 120.220 tấn trong năm 2010, 136.601 tấn vào năm 2014 và 133.658 vào năm 2016. Cũng trong năm 2016, ngành trồng trọt đóng góp khoảng 1,6% vào GDP quốc gia, thì trong đó có 1,1% là từ ngành công nghiệp hoa. Theo Cục Trồng trọt (HCD) của Kenya, uớc tính ngành công nghiệp hoa thu về khoảng hơn 500 triệu $ trong năm 2013, 600 triệu $ năm 2014 và 681 triệu $ năm 2016. Các số liệu này cho thấy sản xuất hoa ở Kenya đã phát triển vô cùng nhanh chóng, trở thành một ngành công nghiệp hoa tươi giống như các nước khác trên thế giới.

Ở Châu Phi, Kenya là một trong những nước xuất khẩu hoa tươi nổi bật nhất. Theo Bản đồ Hoa, Cây cảnh thế giới của Rabobank năm 2016, thị phần xuất khẩu hoa cắt cành của Kenya đã tăng lên gấp hơn 2 lần, từ 5% năm 2005 lên 11% năm 2015.

Bản đồ Hoa, Cây cảnh thế giới năm 2016 của Rabobank

Số liệu từ Cơ quan thống kê quốc gia Kenya (KNBS) cho thấy, xuất khẩu hoa của Kenya đã tăng 20% trong năm tháng đầu năm 2017, riêng hoa cắt cành xuất khẩu đã thu về cho nước này 404 triệu đô la Mỹ so với 337 triệu đô la Mỹ cùng thời gian này năm ngoái.

Khoảng 50% hoa xuất khẩu của Kenya được bán thông qua Sàn đấu giá hoa ở Hà Lan, mặc dù doanh số bán hàng trực tiếp đang tăng lên. Hoa Kenya được bán ở hơn 60 quốc gia trên thế giới. Các thị trường nhập khẩu hoa cắt cành chính là Liên minh Châu Âu (EU), đặc biệt là Đức, Hà Lan, Anh, Thụy Điển, Ý, Thụy Sĩ và Pháp. Nhìn chung xuất khẩu vào thị trường châu Âu bắt đầu tăng trong những năm 1970 với Hà Lan là nhà nhập khẩu lớn nhất, chiếm 71% thị phần theo khối lượng, đa số được phân phối thông qua hệ thống đấu giá. Tiếp theo là Vương quốc Anh với 20%, và Đức với 6%. Thành công có thể là do Kenya có khả năng cung cấp các sản phẩm chất lượng cao quanh năm với chi phí thấp và được hậu thuẫn bởi các chuyến hàng không hàng ngày từ sân bay Nairobi đến các điểm đến chính một cách nhanh chóng nhất.

Bản đồ một số vùng trồng hoa chính ở đất nước Kenya

Thời gian xuất khẩu hoa ở Kenya thường là từ tháng 10 đến tháng 5. Một số hoa cắt được bán tại địa phương, chủ yếu ở Nairobi và Mombasa bởi các nhà cung cấp đường phố và tại các cửa hàng trồng hoa ở các trung tâm mua sắm từ cao cấp đến trung bình. Các loại hoa cắt chính được trồng ở Kenya là hoa hồng, hoa cẩm chướng và hoa thủy tiên. Các loại hoa khác được trồng bao gồm hoa baby, lily, mùi tàu, hoa sứ, chuỗi ngọc, salem và một số loại hoa mùa hè khác. Các khu vực sản xuất hoa chính ở Kenya là khu vực xung quanh Hồ Naivasha, núi Kenya, Nairobi, Thika, Kiambu, Sông Athi, Kitale, Nakuru, Kericho, Nyandarua, Trans Nzoia, Uasin Gishu và Đông Kenya.

Trong số các loại hoa cắt cành xuất khẩu thì hoa hồng là mặt hàng xuất khẩu số 1 của Kenya, giúp nước này trở thành nước xuất khẩu hoa hồng lớn thứ ba trên thế giới, chiếm 38% thị phần trong EU. Tại Kenya, hoa hồng cắt cành được trồng chủ yếu xung quanh hồ Naivasha. Đây là hồ nước ngọt có diện tích lên đến 100km², cách thủ đô Nairobi của đất nước Kenya khoảng 90km về phía Tây Bắc. Khu vực xung quanh hồ nước này được ví là vương quốc của ngành công nghiệp trồng hoa hồng, với sự tập trung của khoảng hơn 60 trang trại hoa. Vùng đất này nằm ở độ cao khoảng 2000 mét so với mực nước biển nên thời tiết rất thích hợp cho việc trồng hoa hồng, đồng thời đây cũng là nơi cung cấp nước và chất đất đặc biệt màu mỡ cho hoa hồng bông to có mặt ở khắp EU.

Trang trại sản xuất hoa hồng ở hồ Naivasha

Đông đảo người dân trên khắp đất nước Kenya quy tụ về đây tìm việc làm. Khoảng 30 năm trước, vùng này chỉ có vài ngàn người sinh sống, nhưng nay số dân ở đây lên đến hơn 500.000, trong đó có hơn 100.000 nhân viên trang trại hoa phụ thuộc vào ngành công nghiệp trồng hoa ảnh hưởng đến hơn 2 triệu sinh kế. Các trang trại hỗ trợ cơ sở hạ tầng địa phương, khuyến khích đầu tư nước ngoài và thường xuyên cung cấp các phúc lợi xã hội cho người lao động như y tế, giáo dục, sinh sản và nhà trẻ.

EU là thị trường nhập khẩu hoa hồng chính từ Kenya, trong đó nước Anh chiếm 70% làm cho ngành sản xuất hoa hồng trở thành ngành công nghiệp trị giá nhiều triệu đô la cho Kenya. Hoa hồng Kenya rất phổ biến ở Nga và Mỹ và còn được trưng bày ở Floral World Expo tại Los Angeles. Floral World Expo là sự kiện lớn nhất của ngành công nghiệp xuất khẩu hoa, với 80 nhà triển lãm từ khắp nơi trên thế giới. Hiện nay Kenya đang khai thác các thị trường khác như Úc, Canada và Nhật Bản, và sân bay Nairobi - nơi có hệ thống vận chuyển riêng cho hoa và rau một cách chuyên nghiệp đóng một vai trò rất quan trọng trong việc giúp đỡ các doanh nghiệp hoa Kenya cất cánh trên toàn cầu. 

Những bó hoa hồng mang thương hiệu “Kenya”

Mặc dù hiện nay có sự cạnh tranh gay gắt từ Colombia, Ecuador, Israel, Ấn Độ, Trung Quốc, Zimbabwe, Zambia, Ethiopia và Uganda nhưng ngành hoa ở Kenya đã ghi nhận sự tăng trưởng phi thường về khối lượng và giá trị hoa cắt cành xuất khẩu hàng năm và duy trì tốc độ tăng trưởng bình quân 20% mỗi năm. Theo dự báo trong 5 năm tới, mức tăng trưởng hàng năm sẽ là 5%.

Ngành công nghiệp hoa tiếp tục thu hút các nhà đầu tư do cơ sở hạ tầng vững chắc, khí hậu thuận lợi, vị thế toàn cầu của Kenya và lực lượng lao động dồi dào. Nó bao gồm các nhà sản xuất quy mô lớn, vừa và nhỏ đã đạt được tiêu chuẩn quản lý cao và đã đầu tư mạnh vào việc bổ sung chuỗi giá trị thông qua việc áp dụng công nghệ hiện đại trong sản xuất, trồng trọt và tiếp thị chính xác.

Các công nghệ được sử dụng trong sản xuất hoa ở Kenya bao gồm hệ thống tưới phân, tưới nhỏ giọt, hệ thống thông gió nhà kính, lưới đen, kho lạnh, phân loại, bó hoa, hệ thống tái chế phân bón để ngăn ngừa lãng phí, xử lý nước thải ở khu đầm lầy, chiếu sáng nhân tạo để tăng chiều dài ngày, nhà kho xếp loại, đóng gói và xe tải lạnh.

Kenya sẽ tiếp tục đầu tư và thúc đẩy tốc độ tăng trưởng của ngành công nghiệp hoa cao hơn so với những năm trước. Ngành sản xuất hoa đang mở rộng với hoa hồng thống trị thị trường xuất khẩu. Trong tương lai, ngành công nghiệp hoa của Kenya sẽ tiếp tục sứ mệnh to lớn của mình để cạnh tranh với các nước sản xuất hoa khác. Tuy nhiên để ngành công nghiệp hoa có thể phát triển bền vững thì chính phủ Kenya cần có những chiến lược sản xuất hoa lâu dài nhằm giảm thiểu các tác động của tình trạng biến đổi khí hậu, sự cạn kiệt nguồn nước ngọt, ô nhiễm môi trường cũng như những xung đột ngành nghề (giữa trồng trọt và chăn nuôi) đang diễn ra tại các khu vực trồng hoa, đặc biệt là xung quanh hồ Naivasha. 

ThS. Nguyễn Thị Thanh Tuyền

(Trung tâm NC&PT Hoa, Cây cảnh)